Prof.Dr.Servet Arıoğul / İç Hastalıkları ve Geriatri Uzmanı

Geriatri nedir?

Geriatri; 65 yaş ve üstündeki hastaların hastalıklarının tanısı, tedavisi, koruyucu hekimlik uygulamaları ile ilgilenen bilim dalı olup iç hastalıkları uzmanlığının bir yan dalı'dır. Türkiyede’ki mazisi 30 yıl’dır. A.B.D., Avrupa ve Japonya’daki mazisi çok daha eskiye dayanmaktadır.

Geriatri'nin amaç ve görevi; sağlığının birincil korumasını yapmak, hastalanması halinde ise tanı ve tedavisini sağlamak, bağımsız olarak yaşamını sürdürmesine yardımcı olmak ve yaşam kalitesini yükseltmektir.

Geriatri neden ayrı bir bilim dalıdır?

Yaşlanma ile organ sistemlerinde bir çok fizyolojik değişiklik oluşur. Yaşlılık sadece organ sistemlerindeki değişikliklerle değil, psikolojik, sosyoekonomik, ailesel, toplum sağlığı açısından da çok farklıdır. Geriatri bu özellikleri ile -hitap ettiği yaş grubu hariç-pediatri'ye benzer.

Türkiye’de son istatistiklere göre nufusumuz, bu nufus içinde yaşlıların oranı, beklenen yaşam süreleri ve diğer ilişkin veriler nelerdir? Türkiye yaşlanmaktamıdır? Dünya verileri nasıldır?

Yaşlılıkta hastalık belirtileri farklı mıdır

Yaşlı bir bireyin hastalanması halinde gösterdiği fiziksel belirtiler de genç veya orta yaştaki bir bireydekinden çok farklıdır. Birkaç tipik örnek ile açıklarsak; genç veya orta yaşlı bir bireyde pnomoni (zatüre) oluştuğunda yüksek ateş, öksürük, koyu balgam, burun kanatlarının solunuma katılması gibi tipik klinik belirtiler görülürken, yaşlı bir bireyde genellikle ancak halsizlik, iştahsızlık, bilinç değişikliği gibi pnomoni'yi hiç düşündürmeyecek belirtiler görülür. Diğer bir örnek; orta yaşta bir hasta myokard enfarktüsü geçirirken tipik olarak göğüs kemiğinin arkasından başlayan 20 dakikadan fazla bazen saatlerce süren şiddetli bir ağrı şikayeti olurken, yaşlı bir hastada hiç göğüs ağrısı olmadan (sessiz enfarktüs), sadece halsizlik, nefes darlığı, baygınlık hissi ile kendini gösterebilir.

Yaşlılıkta hastalık sıklıkları farklı mıdır?

Yaşlılıkta hemen her hastalığın da sıklığı çok artar. Örnekle; orta yaş grubunda kalp yetersizliği, ayrıca, atriyal fibrilasyon gibi kalp ritim bozuklukları %1 sıklığında iken, yaşlılıkta %10'a kadar çıkar. İdrar ve büyük abdest kaçırma sıklığı yine 10 kat artar. Hipertansiyon sıklığı %30'dan %70-80'e, demans sıklığı %1'den %50'ye kadar, osteoporoz %1-15'ten yaşlılıkta %22'den başlayıp, 80 yaş üzerinde %70'e kadar çıkmaktadır. 50 yaşın üzerinde kadınların %25'inde omurga kırıkları oluşur. Özellikle yaşlılarda olmak üzere 6 kişiden 1'inde kalça kırığı riski mevcuttur. Üriner inkontinans dediğimiz idrar kaçırması yaşlılarda %10-30 sıklığında, bakımevi'nde kalanlarda %50, hastaneye yatan yaşlılarda %70 sıklığında görülmektedir. Yaşlılıkta Vit. B12 ve demir eksiklikleri ve ona bağlı kansızlıklar (anemiler), bazı lösemi türleri, multipl myeloma gibi kan hücre kökenli hastalıklar da genç ve orta yaştaki görülme sıklığından kat kat fazla sıklıkta görülürler.

Ülkemizde yaşlılarda ortalama olarak kaç hastalık saptanmaktadır?

%90'ında 1 hastalık, %35'inde 2 hastalık, %25'inde 3 hastalık, %15'inde 4 hastalık bulunmaktadır.

Yaşlılarda ilaç kullanım sıklığı ne kadardır?

Yaşlıların hemen tüm dünyada %46'sı 5 ilaç ve üzeri sayıda,%12'si 10 ilaç ve üzeri sayıda ilaç kullanmaktadır.Hemen tüm dünyada  tüm reçetelerin yaklaşık %50'si yaşlılara yazılmaktadır.

Genç-orta yaş ile kıyaslandığında,yaşlılarda ilaç yan etkilerinin sıklığı farklı mıdır?

Evet farklıdır. Yaşlılarda mevcut hastalıkların sıklığına bağlı olarak daha fazla sayıda ilaç kullanma zorunluğu, ilaçların kendi aralarında daha fazla etkileşime girmeleri ve yaşlılıkta oluşan fizyolojik değişikliklerle kişinin ilaca daha fazla duyarlı olmalarından dolayı ilaç yan etki sıklığı belirgin olarak artmaktadır. Rakamlarla açıklayacak olursak; orta yaş grubunda genelde ilaç yan etki görülme sıklığı %15 iken, 75-85 yaş aralığındaki yaşlılarda %30'a, 85 yaş üzerinde %42'ye çıkmaktadır. Konunun diğer bir önemli yönü ise bu yan etkilerin %50'sinin önlenebilir olduğudur. Burada özellikle geriatrist'e ve bir ölçüde de hastaya önemli görevler düşmektedir.

Geriatrik bir değerlendirme nası yapılır?

Başlangıçta çok kapsamlı temel bir iç hastalıkları hikaye alma,ilaç sorgulaması ve fizik muayeneyi takiben; banyo, giyinme gibi ögeleri içeren temel günlük yaşam aktiviteleri testi, telefon kullanma, alışveriş, yemek hazırlama gibi ögeleri içeren enstrümental günlük yaşam aktiviteleri testi, beslenme testi, unutkanlığa yönelik minimental test, depresyon için geriatrik depresyon testi, mobilite ve düşmenin değerlendirilme testi, temel görme değerlendirme ve işitme testi, istemsiz idrar ve büyük abdest kaçırma sorguları yapılır.

Kimler Geriatri'ye başvurabilir?

65 yaş ve üstünde olan ve zaten iç hastalıkları kapsamında olan hipertansiyon, şeker hastalığı gibi hastaların yanısıra osteoporoz, idrar kaçırma, bellek (hafıza) bozukluğu (yaşa bağlı unutkanlık, Alzheimer hastalığı gibi), depresyon, düşme, bayılma, beslenme bozukluğu, bası yaraları, çoklu ilaç kullanım hastaları, kanser şüphesi olanlar, koruyucu hekimlik ve sağlıklı yaşlanma  için bilgilenme ihtiyacında olanlar veya bunlar olmaksızın check-up amacında (yaşlılıkta check-up sırasında incelenen tetkikler farklılıklar gösterir) olanlar geriatri uzmanına başvurabilirler.

Geriatrik hasta değerlendirmesi için kronik bir hastalığının olması gerekli midir?

Hayır değildir. Geriatri hastalarının çoğunluğunu kronik hastalar oluşturuyor olsa da, bazı durumlarda, örneğin yüksek ateşli hastalar, kullandığı ilaca bağlı olduğunu düşündüren yan etki gelişen hastalar, kontrolde olan hipertansiyon'un veya diyabet'in ayarının aniden bozulduğu hastalar, aniden beslenme bozukluğu ortaya çıkan hastalar da başvurabilirler.

Yaşımız 65 yaş veya üzerinde ise niçin önce geriatri uzmanına başvurmalıyız?

Geriatri tüm bilgi, ilgi, uğraşı ve araştırmanın 65 yaş ve üstünde odaklandığı, bu nedenle klinik tecrübesinin de o ölçüde arttığı, iç hastalıkları muayene ve tetkiklerinin yanı sıra yaşlılıkta sık görülen hastalık ve komplikasyonların geniş ölçüde incelendiği ve tedavi edildiği bir daldır. Bu kadar kapsamlı bir inceleme hangi belirtinin yaşlılığın doğal bir sonucu, hangisinin hastalığa bağlı olduğunu belirlemekle kalmaz, bir çok hastalığın daha klinik belirti vermeden önce dahi tanıve tedavisini mümkün kılar. Tüm bu nedenlerle 65 yaş ve üstü kişiler hasta olsun veya olmasın tüm dünyada olduğu gibi öncelikle geriatri'ye başvurmalıdır.