Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünyada 2018 yılında 9,6 milyon ölüm; kansere bağlı olarak gerçekleşmiştir. Bu ölümlerin %70'inin düşük ve orta gelir düzeyine sahip ülkelerde görülmesi, bu ülkelerin genel sağlık seviyeleri ile doğrudan ilişkilidir ve bu ülkelerde hem koruyucu, hem de tedavi edici sağlık hizmetlerinin gelişmiş ülkeler düzeyinde olmayışının bir sonucudur.

Tütün kullanımı kanser için en önemli risk faktörü olup kansere bağlı ölümlerin %22'sinden sorumlu tutulmaktadır. Tütün kullanımıyla en yakın ilişkili kanser türü olan akciğer kanseri, 2018 yılında dünya genelinde 2,09 milyon vaka sayısıyla, meme kanseriyle birlikte ilk sırayı paylaşmaktadır. Kansere bağlı ölüm sıralamasında akciğer kanseri 1.76 milyon vaka sayısıyla yine ilk sırada yer almaktadır.

Peki ülkemiz açısından durum nedir?

Dünya Kanser Araştırma Fonu 2018 verilerine göre genel nüfusta yıllık yeni saptanan akciğer kanseri vaka sayısı bakımından, Türkiye 100.000'de 36.9 ile dünyada 9. sırada yer almaktadır. Daha vahimi, yalnızca erkek nüfus dikkate alındığında, 100.000'de 70.6 akciğer kanseri artış hızı ile Türkiye, dünyada 3.sıradadır.

Türkiye'de her yıl yaklaşık 35.000 kişiye akciğer kanser teşhisi konulup, 22.000 kişi hayatını bu kanserden kaybediyor. Bu veriler, akciğer kanserinin, ülkemiz için en önemli ve öncelikli halk sağlığı sorunlarından biri olduğunu göstermektedir. Koruyucu tedbirlerin yanı sıra doğru tarama yöntemleriyle erken ve doğru tanı koymanın gerekliliğinin de altını çizmektedir.

Preklinik fazda hastalıkları taramak neden önemli?

Herhangi bir hastalık için preklinik faz, hastalık başlangıcından; belirti ve bulguların ortaya çıkmasına kadar geçen dönemdir. Hastalık başladıktan ve herhangi bir test ile saptanması mümkün olmayan bir dönem geçirdikten sonra, saptanabilir preklinik faza (SPKF) geçer. SPKF hastalığın uygun tarama testi ile saptanması mümkün olan fazdır. Akciğer kanseri dahil, herhangi bir hastalık için, taramanın etkin olabilmesi, olası hastalığın SPKF’ında saptanabilmesine bağlıdır.

Röntgen ile yapılan taramalar ölüm oranını azaltmadığından, günümüzde Akciğer kanseri için Düşük Doz Bilgisayarlı Tomografi (DDBT) en iyi tarama yöntemidir. Araştırmalar sadece bu tetkikin akciğer kanserinden ölüm oranlarını azalttığı kanıtlamaktadır. Standart akciğer bilgisayarlı tomografiye nazaran, DDBT’yle çok daha düşük dozlarda tetkik yapılır ve damar içi kontrast madde kullanılmaz. Tetkik süresi çok kısa olup, birkaç saniyede tamamlanır. Bu tetkik ile akciğerin tüm bölgeleri milimetrik kesitler ile incelendiğinden 1-2 milimetrik lezyonların bile saptanma olasılığı vardır.

Akciğer kanserinin kişi başı doğrudan ve dolaylı maliyeti yaklaşık 255000 TL’dir. Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan araştırmalara göre, kansere karşı önlem alınmazsa ve sistematik bir kontrol programı uygulanmazsa 2030’lu yıllarda kanserin doğrudan tedavi maliyetleri Sağlık Bakanlığı bütçesi tarafından karşılanmayacak bir büyüklüğe ulaşacaktır.

DDBT'yle erken teşhis ve dolayısıyla ölüm oranlarını, bireysel ve toplumsal tedavi maliyetlerini azaltma olanağı oluşmuştur. 

Kimlere tarama yapılmalı?

Yüksek riskli gruplara tarama öneriliyor.  Risk düzeyinizi ve taramaya başlama yaşınızı doktorunuzla belirlemelisiniz. Tedaviyi engelleyecek ciddi hastalığı olan bireylere tarama önerilmemektedir.

Hangi yaşta taramaya başlanmalı? 

Risk durumuna göre 50-55 yaşlar arasında başlanmalıdır. Herhangi bir lezyon saptanmadıkça taramalara yıllık devam edilmelidir.   

Akciğer kanseri için bilinen risk faktörleri nelerdir?

1) Sigara: Sigara içimi akciğer için başlıca risk faktörüdür. Akciğer kanserinden ölen 100 insanın 85'i sigara kullanmıştır. Sigara vücudun diğer birçok bölgesinde örneğin; mesane, yemek borusu, baş ve boyunda da   kansere sebep olmaktadır. Tütün dumanı 7000'den fazla kimyasal madde içermektedir, bunlardan 50'den fazlasının kansere neden olduğu bilinmektedir. Yaşam boyu akciğer kanser riski sigara içmeyenlerde %3 olup, bu risk bir paket sigara içenlerde %66, 2 paket sigara içenlerde %217 artar.

2) Pasif sigara içiciler: Devamlı sigara içen birisinin yanında bulunmak. 

3) Mesleki nedenler ve hava kirliliği: İşyerlerinde: Radon gazı, asbest (İnşaat sektörü), kömür dumanı, silika (Boya sanayide kullanılan) ve dizel dumanları; Metalik kimyasal maddeler: Arsenik (Cam, metal, plastik sanayi), Berilyum (Uzay endüstrisi/Metal alaşımlar), kadmiyum (Boya/pigment üretimi), Krom ve Nikel (Paslanmaz çelik sanayi) ile temas etmiş kişilerde akciğer kanseri riski daha yüksektir.

4) Başka kanser öyküsü: Baş, boyun bölgesinde sigaraya bağlı kanser öyküsü olanlarda; akciğer bölgesine tedavi amaçlı radyasyona maruz kalanlarda (Lenfoma gibi sebeplerle) Akciğer kanseri riski artmıştır.

5) Kronik Akciğer hastalığı 

- KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı.

- Akciğerde fibroz: Tüberküloz veya diğer akciğer hastalıkları sonucunda akciğerde oluşan nedbe (fibroz) yaş ve cinsiyetten bağımsız kanser riskini artırır.

6) Ailede akciğer kanseri

7) İleri yaş

Risk düzeyinizi öğrenin

Yüksek risk: Yaşı 55-74 arasında olup, 30 paket-yıl (*) sigara içip halen  içmeye devam edenler veya sigara içmeyi bırakalı 15 yıldan daha az olanlar.

Yüksek risk: Yaşı 50 veya üzerinde olup, 20 paket-yıl sigara içip ayrıca diğer akciğer kanser riski olanlar.

Orta risk: Yaşı 50 veya üzerinde olup, 20 paket- yıl sigara içip ancak  diğer akciğer kanser riski olmayanlar.

Düşük risk: Yaşı 50 'nin altında olup ve/veya  20 paket- yıldan az sigara içenler.

(*) Paket-yıl günlük tüketilen sigara paket sayısı ile içilen yılın çarpımıyla elde edilir. Örneğin; 30 yıl boyunca günde 1 paket sigara içen biri için paket-yıl değeri: 1x30=30 ‘dur.

Kaynaklar:

- TRD trd sem 2014; 2: 290 - 303d Sem 20

- Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 2018; 21(1): 87-101

www.lungcanceralliance.org

www.lungcancerresearchcouncil.org

www.nccn.org/patientsHYPERLINK "http://www.nccn.org/patients/guidelines/cancers.aspx"www.HYPERLINK "http://www.nccn.org/patients/guidelines/cancers.aspx"nccn.org/patients/guidelines/cancers.aspx

-https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer

-https://www.wcrf.org/dietandcancer/cancer-trends/lung-cancer-statistics