Menenjit hastalığı, Neisseria meningitidis bakterisinin neden olduğu bir enfeksiyondur. İlk olarak 1805 yılında İsviçre, Cenevre'de bir salgında tanımlanmıştır ve 20. yüzyılın ilk yarısında sülfonamidlerin ve penisilin tedavisinin keşfi ve uygulanmasıyla tedavide ve dolayısıyla prognozda önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Neisseria meningitidis’in bilinen 12 serogrubu vardır. Menenjite en sık neden olan A, B, C, W ve Y serogruplarıdır. Tüm dünyada Neisseria meningitidis gözlenir fakat her bölgede farklı serogruplar yaygındır. Bazı serogruplar için etkili aşılar da 20. yüzyılın ikinci yarısında tanıtılmıştır. Son zamanlarda, protein bazlı, çok bileşenli aşıların da lisanslanmasına rağmen hastalığın, sağlıklı kişilerde ölüme neden olma hızı, hava yolu ile kişiden kişiye hızlı yayılması nedeniyle büyük salgınlara neden olma potansiyeli yüksektir ve dünya çapında ciddi bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Hastalıkla ilgili çözülememiş en önemli sorunlar, Sahra altı Afrika'da hala bir "menenjit kuşağının" varlığı ve penisiline dirençli vakalarda veya aşılar uygulandıkça serogrupların yaygınlığının değişmesi nedeniyle en iyi antibiyotik tedavisi ve süresinden emin olunamamasıdır.

Hastalık %85-90'ı A, B veya C serogruplarından kaynaklanır. B ve C serogrupları Avrupa ve Amerika'da daha yaygındır ve A ve C serogrupları Afrika ve Asya'da sıktır. Son yıllarda İngiltere'de şiddetli hastalığa neden olan W grup hastalığında dikkate değer bir artış olmuştur ve bu durum diğer Avrupa ülkelerinde, Şili, Arjantin ve Güney Afrika'da da gözlemlenmiştir. Serogrup Y Japonya'da yaygındır. Son zamanlarda, erkeklerle seks yapan erkekler arasında daha yüksek bir insidans ve birkaç menenjit hastalığı kümesi tanımlanmıştır. Türkiye’de vakalar çoğunlukla serogrup B'den kaynaklanmaktadır.

Neisseria meningitidis burun ve ağzında bakteriyi taşıyan biriyle yakın temas ve aerosol yoluyla bulaşabilir. İnvaziv menenjit hastalığının belirtileri bakteri bulaştıktan 2-10 gün sonra (ort. 3 -4 gün) başlayabilir. Ani başlayan ateş, baş ağrısı, ense sertliği, mide bulantısı, kusma, ışığa duyarlılık veya uyuşukluk, döküntü (peteşi veya purpura). Hastalık iki şekilde seyredebilir.

• Menenjit; beyin ve omurilik zarının enfeksiyonu ile beyni çevreleyen dokuların şişmesi
• Sepsis veya meningokoksemi; kan damarlarının duvarlarına zarar veren ve organ yetmezliğine neden olan kan dolaşımı enfeksiyonu

Her ikisi de son derece ciddidir ve acil hastane müdahalesi gerektirir. İşitme, görme bozuklukları, beyin hasarı, konuşma, dil, hafıza veya iletişim bozuklukları ve ölüme neden olabilir. İnvaziv menenjit hastalığı çok şiddetli olabilir ve yoğun bakım gerektirebilir. Hastalığın herhangi bir türüne sahip kişilerin yaklaşık %5-14'ü kaybedilir. Hayatta kalan hastaların yaklaşık %20'sinde uzun vadeli komplikasyonlar meydana gelir.

Menenjit enfeksiyonları hızla ilerleyebildiğinden hızlı tanı ve tedavi önemlidir.

Menenjit varlığında

• Ateş
• Ense sertliği
• Ciddi baş ağrısı
• Bulantı, kusma
• Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
• Işığa duyarlılık
• Döküntü olabilir.

Menenjit yenidoğanlarda ve bebeklerde farklı belirtilere neden olabilir; emme zorluğu, hareketsizlik, kusma, huysuzluk, bıngıldakta şişlik

Sepsis veya meningokoksemi varlığında

• Ateş
• Halsizlik
• İshal
• Kusma
• Hızlı nefes alma
• Soğuk eller ve ayaklar
• Karın, eklem, göğüs, kaslarda ağrı olur.

Sepsis hastalığının bir diğer belirtisi de hızla yayılan deri döküntüsüdür: Döküntü, basıldığında kaybolmayan kırmızımsı-morumsu lekeler, küçük, düz pembe, mor veya kırmızıdır.

Aşı ile önleme, erken tanı, hızlı ve etkin tedavi bu önemli hastalık için çok önemlidir. Ölümü önlemek için antibiyotik tedavisinin derhal uygulanması ve komplikasyonların hızlı tanınması ve tedavisi gereklidir. Diğer aşıların aksine, Dünya Sağlık Örgütü'nden (WHO) dünyadaki tüm ülkelerin menenjit aşılama programına sahip olması yönünde küresel bir öneri bulunmamaktadır. Menenjit kuşağı olarak bilinen Sahra Altı Afrika bölgesinde yaşayan kişiler, dünyanın diğer bölgelerindeki kişilere göre bu hastalığa yakalanma açısından çok daha yüksek risk altındadır. Bu nedenle, WHO menenjit kuşağındaki tüm ülkelerin aşılama programlarına menenjit aşıları eklemelerini önermiştir. Menenjit kuşağının dışında, ülkeler menenjit aşısı yapıp yapmamaya karar verirken aşağıdaki koşulları sorgulamaları önerilir;

• Hastalığın ne kadar yaygın olduğu.
• Aşının beklenen etkisi.
• Aşının maliyeti

Genellikle hasta olma riski en yüksek olan veya hastalığı başkalarına bulaştırma riski en yüksek olan kişileri hedeflerler. Bu nedenle menenjit aşıları için aşağıdaki gruplar hedef alınır;

• Beş yaşın altındaki çocuklar (hastalığa yakalanma riski en yüksek olanlar).
• Ergenlik çağındakiler (hem hastalığa yakalanma hem de hastalığa neden olan bakterileri başkalarına geçirme riski daha yüksek olanlar)

Ayrıca aspleni veya dalak işlev bozukluğu, bağışıklığı baskılayan hastalıklar veya ilaçlar (HIV, kemoterapi gibi) gibi durumlarda da menenjit riski artabilir. Bu koşullarda da yaşı kaç olursa olsun hastanın aşı yaptırması önerilir.  Aşı için önerilen bir diğer grupta riskli bölgelere seyahat eden kişilerdir. Menenjit hastalığının büyük salgınları Hac ve Umre ziyaretleriyle ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle Hac veya Umre'ye katılan hacıların seyahatten önce aşı yaptırmaları çok önemlidir.

Meningokok için iki farklı aşı grubu vardır:

• MenACWY Aşısı (Nimenrix, Menveo); A, C, Y ve W serogrubu meningokoklara karşı korur.
• MenB Aşısı (Bexsero); B serogrubuna karşı koruma sağlar.

Her iki tip aşı da ülkemizde bulunmaktadır. Ama Türkiye'de meningokok aşıları henüz rutin aşı takviminde yer almamaktadır. Aileler bu aşıları kendi imkanlarıyla temin etmek durumundadır.

Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu