Bayram tatilinden döndük Covid-19 sessizliğini koruyor (şimdilik), ancak Rhinovirüs vakaları artmaya devam ediyor ve elbette her yerden ‟kene” haberleri geliyor.

Covid-19 için yeni bir varyant olan NB.1.1 yakın zamanda tespit edildi. Bir dalga yaratmak için yeterli güce sahip olup olmadığını zaman gösterecek.

ABD’de Kızamık salgını da devam ediyor. ABD'de kızamık vakalarının 30 yıllık zirveye (1.274) ulaşması ve iki ila üç hafta içinde bu sayının 1.173'e ulaşması, yaz aylarında seyahatlerde artış olmasıyla birlikte daha fazla kızamık vakası görülmesi bekleniyor. İlginç bir haber Colorado'dan geldi; bir Türk Hava Yolları uçuşuyla bağlantılı yedinci kızamık vakası duyuruldu. Son vaka, 13 Mayıs'ta Denver Uluslararası Havalimanı'na (DIA) gelen Türk Hava Yolları 201 sefer sayılı uçuşunda yolcu olan aşılanmış bir yetişkindi. Colorado Halk Sağlığı ve Çevre Bakanlığı, kızamığa yakalanan kişilerden dördünün 13 Mayıs uçuşundaki yolcular olduğunu, üçünün ise 14 Mayıs'ta hastalığa maruz kaldıklarını bildirdi. Enfekte olan kişilerin çoğu aşılanmamış kişilerdi.

Kene mevsiminin de tam ortasındayız. Kene ısırması nedeniyle acil servise başvuranların sayısı her geçen gün artıyor. Karşılaştığınız her kene sizi hasta yapmaz (kenenin tipi, kaç saat üstünüzde kaldığı gibi faktörlere bağlıdır).  

Kene Gerçekleri

Keneler sadece sürünebilirler; uçamaz veya zıplayamazlar. Kafa derisinde bulunan keneler genellikle vücudun alt kısımlarından sürünerek oraya gelirler. Bazı kene türleri bir konağa doğru birkaç fit sürünürler. Keneler, yer sıcaklığının 8^oC derecenin üzerinde olduğu kış günlerinde aktif olabilir.

İki kene grubu vardır, "sert" keneler ve "yumuşak" keneler. Sert kenelerin ağız parçalarının hemen arkasında sert bir kalkan bulunur (kafa); henüz kan emmemiş sert keneler düz bir karpuz çekirdeği gibidir. Sert keneler, köpek, kedi ve geyik gibi hayvanları tercih eder. Yumuşak kenelerin ise sert kalkanı yoktur ve küçük bir kuru üzüm gibidirler. Yumuşak keneler kuşlarla veya yarasalarla beslenmeyi tercih eder ve bu hayvanlarla nadiren karşılaşırsınız.

Keneler hayat döngüleri sırasında kemirgen, küçük memeliler ve insanlarda yerleşirler. Bir hayvana tutunmadıkları dönemlerde yerden yaklaşık bir metre yukarıda otların ve çalıların uçlarında konaklayacakları hayvanları beklerler. Bir hayvan veya kişi bitki örtüsünün yanından geçtiğinde, hemen konakçıya tırmanır. Nimph formları mayıstan ağustosa kadar, yetişkin formları ekim ile kasım ayları arasında gözlenirler.

Bazı zararlılar günün belirli saatlerinde daha aktiftir. Örneğin, bazı sivrisinekler alacakaranlık ile şafak vaktinde aktiftir. Keneler ise günün herhangi bir saatinde aktif olabilir.

Keneden korunmanın en iyi yolu toprak, yaprak yığınları ve bitki örtüsüyle temastan kaçınmaktır. Ancak, bahçeyle uğraşıyorsanız, kamp yapıyorsanız, avlanıyorsanız, çalışıyorsanız veya başka bir şekilde açık havada zaman geçiriyorsanız, kendinizi korumalısınız:

• Keneleri kolayca fark edebilmek için açık renkli, sık dokulu giysiler giyin.
• Özellikle bahçeyle uğraşırken uzun saçlarınızı toplayın.
• Bebek arabaları, oyun parkları vb. üzerine file kullanın.
• Kapalı ayakkabılar, uzun pantolon ve uzun kollu gömlek giyin.
• Pantolon paçalarını çorapların veya çizmelerin içine ve gömleği pantolonun içine sokun.
• Doğrudan yere veya taşa oturmaktan kaçının. Bitkilerle temas etmekten kaçının.
• Dışarıdayken ve eve geldiğinizde giysilerinizi ve açıkta kalan cildinizi kene açısından kontrol edin.
• Böcek kovucu kullanın.

Her ne kadar tamamen kenelerden arındırılmış bir alan mümkün olmasa da bazı önlemler kene popülasyonunu azaltabilir. Keneler ve birincil konakçıları (fare, sincap ve diğer küçük memeliler) nem ve güneş ışığından uzak yerlere saklanırlar. Bu tür alanları ne kadar temiz tutarsanız, kene tarafından ısırılma olasılığınız o kadar azalır.

• Çimleri biçin.
• Çimlerin kenarındaki yaprak yığınlarını, çalıları ve yabani otları temizleyin.
• Aile ve evcil hayvanların sıkça bulunduğu alanlarda pachysandra, şimşir gibi yer örtücü bitkiler kullanmayın.
• Odun yığınlarını ve kuş yemliklerini evden uzak yerleştirin
• Evcil hayvanınızı ormandan uzak tutun.
• Çocukların salıncak ve kum havuzlarını ormanlık alandan uzak tutun ve odun yongası veya malç türü bir temel üzerine yerleştirin.
• Çimlerin kenarındaki ağaç dallarını ve çalıları budayarak daha fazla güneş almasını sağlayın.
• Orman yollarını genişletin.

Kene ve Böcek Kovucular

Piyasada farklı içeriklere, konsantrasyonlara ve etkililiğe sahip birçok ürün bulunmaktadır. En etkili olanlar DEET, permetrin (sadece giysilere uygulanır), pikaridin veya limon okaliptüs yağı içerir. Birini kullanmaya karar verdiğinizde prospektüs talimatlarını takip ettiğinizden ve kovucuyu doğru uyguladığınızdan emin olun.

DEET (N,N-dietil-m-toluamid) %5-%100 konsantrasyonlarda olabilir. Genel olarak, konsantrasyon ne kadar yüksekse koruma o kadar yüksektir, ancak yan etki riskileri de artar. İhtiyacınız olan korumayı sağlayacağını düşündüğünüz en düşük konsantrasyonu kullanın. Uzun süre boyunca çok sayıda kene ve sivrisineğe maruz kalacaksanız açıkta kalan cilde yaklaşık %33 DEET ve giysilere permetrin uygulanabilir. Öte yandan, sivrisinek aktivitesinin düşük olduğu öğle saatlerinde bahçeyle uğraşacaksanız veya piknik yapacaksanız, %5 kadar düşük DEET konsantrasyonları sivrisinek ısırıklarına karşı yaklaşık dört saate kadar yeterli koruma sağlayabilir.

Picaridin (KBR3023) ve limon okaliptüs yağı sivrisinek ısırıklarına karşı uzun süreli koruma sağladığı gösterilmiştir ancak keneleri kovma yetenekleri hakkında sınırlı veri bulunmaktadır.

Permetrin içeren ürünler yalnızca giysilerde kullanılır, ciltte kullanılmaz. Permetrin, uygulanmış giysilerle temas eden keneler ve böcekler ölür. Permetrin ürünleri, göz tahrişine neden olabilir ve ne yazık ki hayvan çalışmaları, permetrinin bir miktar kansere neden olma potansiyelinden bahsetmektedir. Giysiler yıkanmazsa permetrin iki hafta etkilidir. Kullanılmadığında işlenmiş giysilerin plastik bir torbada saklanması önerilir.

Böcek kovucular çocuklar için daha riskli olabilir, çünkü maruz kalma süreleri daha uzundur. Çocuklarda böcek kovucuyu daha az kullanmalısınız. Kovucuları çocukların erişemeyeceği yerlerde saklamalısınız. Çocukların kendilerine böcek kovucu madde uygulamasına izin vermemelisiniz. Küçük çocukların ellerine kovucu uygulamamalısınız; yanlışlıkla gözüne veya ağzına sürebilir.

Tüm kimyasal maruziyetlerde olduğu gibi, böcek kovucular da hamile kadınlar ve fetüs için zararlı olabilir.

Evcil hayvanınızı da kenelerden uzak tutmalısınız

• Evcil hayvanınızı dışarıda yürüyüşe çıkarırken çimenlik, ağaçlık alanlardan ve yaprak birikintilerinden uzak tutmaya çalışın.
• Evcil hayvanınızı düzenli olarak kene açısından kontrol edin, özellikle çimenli veya ormanlık alanlardan geçtikten sonra. Evcil hayvanınızın tüylerini iyice tarayın.
• Kene gördüğünüzde hemen çıkarın.
• Köpeğiniz veya kediniz için kene öldürücü pestisit veya kene tasmaları kullanabilirsiniz. Ancak bazı insanlar ve hayvanlar içerdikleri kimyasallara karşı hassas olabileceğini unutmayın.
• Köpekler için bir Lyme hastalığı aşısı vardır. Ancak, etkinliği konusunda farklı görüşler vardır.

Kene Nasıl Çıkarılır

Kendinize veya çocuğunuza yapışmış bir kene buldunuz! Panik yapmayın. Tüm keneler hasta (enfekte) değildir ve kene tutunduktan sonraki ilk 36 saat içinde çıkarılırsa Lyme hastalığına yakalanma riskiniz çok düşüktür. Keneyi hemen doğru bir şekilde çıkarırsanız hastalık riski azalır:

• Cımbız yardımıyla keneyi mümkün olduğunca cilde yakın bir yerden tutun.
• Keneyi yavaşça ve yukarı doğru çekin.
• Bölgeyi dezenfektanla yıkayın.

Keneyi çıkarmaya çalışırken:

• Keneye çıplak elle DOKUNMAYIN.
• Keneyi çıkarmak için parmaklarınızı KULLANMAYIN.
• Kenenin gövdesini SIKMAYIN, çünkü bu enfeksiyon riskini artırabilir.
• Kenenin üzerine alkol, aseton veya vazelin uygulamayın.
• Keneyi çıkarmak için üzerine sıcak kibrit veya sigara basmayın

Bu yöntemler işe yaramaz ve sadece kenenin size hastalık bulaştırma olasılığını artırır. Alkol, oje çıkarıcı veya sıcak kibrit uygulamak keneyi tahriş edebilir ve bağırsak içeriklerini cildinize kusmasına neden olabilir. Bir kenenin bağırsak içerikleri Lyme ve diğer hastalıklara neden olan bakteri ve virüsleri içerebilir.

Bir keneyi çıkarırken, kenenin ağız parçaları koparsa ve cildinizde kalırsa endişelenmeyin. Ağız parçaları tek başına Lyme hastalığını bulaştıramaz çünkü kenenin bulaşıcı gövdesi artık bağlı değildir. Ağız parçaları birkaç gün içinde kurur ve kendiliğinden düşer veya bir kıymık gibi çıkarılabilir.

Isırılan bölgeyi temizledikten sonra, 3-30 gün kızarıklık olup olmadığını kontrol edin. Küçük kızarıklıklar genellikle ısırığın kendisine bir tepkidir ve Lyme hastalığınız olduğu anlamına gelmez. Lyme için tipik bir döküntü gerekir.

Bir döküntü veya grip benzeri semptomlar geliştirirseniz, mutlaka doktora başvurun. Rutin olarak önerilmese de kene ısırmasından sonraki üç gün içinde antibiyotik almak bazı hastalarda faydalı olabilir.

Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu