Şap hastalığı, sığır, domuz, koyun, keçi ve geyik gibi çatal toynaklı hayvanların şiddetli, oldukça bulaşıcı viral bir hastalığıdır. Atlar etkilenmez.

İnsan Sağlığı Açısından Risk

Şap hastalığının, Coxsackie virüsünün neden olduğu el, ayak ve ağız hastalığı adı verilen insanlardaki hastalıkla ilgisi yoktur. Her ne kadar etkenler aynı aileden gelse de bambaşka türde ve farklı virüslerdir. Şap hastalığı etkeni Aphthovirus insanda çok çok nadir hastalık yapar ve genellikle hafiftir ve çoğunlukla enfekte süt tüketimi veya hastalığın lezyonları (kabarcıklar) ile doğrudan temasla ilişkilidir. İnsanlarda kuluçka süresi 2-6 gündür. Semptomlar çoğunlukla hafif ve kendiliğinden sınırlayıcı olmuştur, esas olarak ellerde rahatsız edici karıncalanma kabarcıkları ancak ayrıca ateş, boğaz ağrısı ve ayaklarda ve ağızda, dil dahil olmak üzere kabarcıklar. 3 Hastalar genellikle son kabarcık oluşumundan bir hafta sonra iyileşmiştir.

Şap Hastalığı Olan Hayvanlarda,

• Depresyon
• Ateş
• Dil ve dudaklarda, ağızda, meme uçlarında ve toynakların arasında kabarcık benzeri yaralar
• Ani topallama ve hareket etme isteksizliğinin eşlik ettiği ayak lezyonları
• İştahsızlık
• Süt üretiminin azalması veya kaybı

Etkilenen hayvanların çoğu iyileşir, ancak hastalık onları güçsüz ve bitkin bırakır. Ama diğer birçok hayvan hastalığıyla karıştırılabilir.

• Veziküler stomatit
• Sığır viral ishal (mukozal hastalık)
• Bulaşıcı sığır rinotrakeiti
• Travma veya kimyasal kirlenmeye (zehirli bitkiler) bağlı olarak da kontakt dermatit ile karıştırılabilir.

Şap Hastalığının Coğrafi Dağılımı

Hastalık şu anda Afrika, Asya, Orta Doğu ve Güney Amerika'nın bazı bölgeleri (çoğunlukla Venezuela) gibi dünyanın birçok bölgesinde mevcuttur. Kanada, ABD, Meksika, Orta Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda, Şili ve diğer birkaç ülke şap hastalığından ari kabul edilmektedir.

Şap Hastalığının Bulaşması ve Yayılması

Şap hastalığı en bulaşıcı hayvan hastalıklarından biridir. Salgın doğrudan, dolaylı ve havadan bulaşma yoluyla yayılabilir. Virüsle enfekte olan hayvanlar diğer duyarlı hayvanlarla doğrudan temas ettiğinde doğrudan temas yoluyla bulaşma meydana gelebilir. Enfeksiyon kaynakları arasında burun salgıları, cilt lezyonları, süt, idrar ve dışkı bulunur.

Dolaylı bulaşma ise virüsle kirlenmiş kıyafet, ayakkabı veya ekipman giyen kişilerle temas, şap virüsüyle kirlenmiş yem veya su verilmesi, saman, gübre, idrar, süt, gibi maddelere maruz kalmayla olur.

Hava yoluyla bulaşma, enfekte hayvanlar virüsü havaya büyük miktarlarda soluduğunda meydana gelir. Virüs, uzun mesafelerde hava yoluyla yayılabilir. Domuzlar, diğer türlere kıyasla çok büyük miktarlarda virüs salgıladıkları için hava yoluyla bulaşmaya daha fazla katkıda bulunurlar.

Bir şap salgını meydana gelirse, virüs rutin hayvancılık hareketleri nedeniyle ülke genelinde hızla yayılabilir. Erken tespit edilmez, derhal ortadan kaldırılmaz ve sıkı kısıtlamalar uygulanmazsa ekonomik kayıplar çok büyük olabilir.

Üreticilerin Yayılmasını Önlemek İçin Alabileceği Önlemler

• Şap hastalığı ve diğer hastalıkların yayılmasını önlemek için çiftlikte biyogüvenlik önlemlerinin uygulanması gerekir.
• Yeni hayvanlar sürüye dahil edilmeden önce bir süre (>14 gün) izolasyonda tutulmalıdır.
• Tüm çalışanlar ve ziyaretçiler üretim bölgelerinde kullanılmak üzere temiz giysiler ve botlar giymelidir.
• Çiftliğe giriş ve çıkışlarda araç ve ekipmanların uygun şekilde temizlenip dezenfekte edilmesi gerekmektedir.
• Üreticiler hayvanlarının sağlık durumlarını düzenli olarak kontrol etmeli, herhangi bir hastalık şüphesini derhal veteriner hekime bildirmelidir.

Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu